Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ

«Μήτε νέος τις ων μελέττω φιλοσοφείν, μήτε γέρων υπάρχων κοπιάτω φιλοσοφών. Ούτε γαρ άωρος ουδείς  εστίν ούτε πάρωρος προς κατά την ψυχήν υγιαίνον. …

Που σημαίνει… Όσο είναι νέος κανείς να μην αργοπορεί να φιλοσοφήσει κι όταν γεράσει να μην καταπονείται φιλοσοφώντας. Γιατί κανείς δεν είναι ανώριμος ούτε υπερώριμος για εκείνο που φέρνει την υγεία της ψυχής.»

Ανακάλυψα τα καλά της Επικούρειας φιλοσοφίας, όντας μεσήλιξ.

Αφού είχα διανύσει μια μεγάλη απόσταση από την ημέρα που γεννήθηκα, υπηρετώντας στόχους και σκοπούς και αναζητώντας το νόημα της ζωής.

Αφορμή για να σας παρουσιάσω τις σκέψεις μου πάνω σε αυτό το ζήτημα, στάθηκε ένα ντοκυμαντέρ του Τσάρλι Τσάπλιν, που γυρίστηκε αρχές και τέλος της δεκαετίας του 1930 στο Μπαλί. 

https://www.youtube.com/watch?v=fjHdPwAzgE8

Κατά την πρώτη του επίσκεψη, ενθουσιασμένος από τον τρόπο ζωής των κατοίκων, παρέτεινε τη διαμονή του κατά πολύ και αποφάσισε να καταγράψει την καθημερινότητά τους.

 Αποικία των Ολλανδών εκείνα τα χρόνια το νησί της Ινδονησίας.

 Η διαπίστωση πως η φτώχεια και η σκληρή καθημερινότητα δεν στερούσε το χαμόγελο από τα χείλη των ανθρώπων. Η γύμνια του σώματος δεν έκανε έκφυλη την ζωή τους. Η συμμετοχή τους σαν χορευτές – τριες, μουσικοί  στις γιορτές ήταν με διάθεση χαράς και όχι γιατί θα έπαιρναν κάποια αμοιβή, τον έβαλαν να αναρωτηθεί, πόσο διαφορετική είναι η ζωή των καλλιτεχνών στη δύση που στο βωμό της φήμης και του κέρδους, έχουν απολέσει το χαμόγελο και το δρόμο προς την ευτυχία. Λίγα χρόνια αργότερα, στη δεύτερη επίσκεψη, όλα είχαν αλλάξει. Ο δυτικός τρόπος ζωής, είχε επιβάλει τους κανόνες του. Οι γύμνια είχε καλυφθεί με ρούχα, το χαμόγελο είχε αντικατασταθεί από την αμοιβή, μιας και οι καλλιτέχνες έγιναν ποια επαγγελματίες, τα αυτοκίνητα που είχαν ξοδέψει μια περιουσία για να αγοράσουν οι Μπαλινέζοι, είχαν γίνει κοτέτσια, αφού δεν είχαν χρήματα για βενζίνη να τα κυκλοφορήσουν.

Ένας άλλος σκοπός είχε κυριεύσει τους ανθρώπους σε αυτό το νησί.

Αυτός που έχουμε και στη δύση. Να κατέχουμε πράματα και να αναζητούμε την ευτυχία στον πλούτο.

Όταν τελείωσε, αναρωτήθηκα ποιος είναι ο δικός μου σκοπός;

Τι με κινητοποιεί στην ζωή;

Ποια από όσα έκανα τα προηγούμενα χρόνια, έγιναν γιατί το επεδίωξα, δηλαδή στοχευμένα  με προγραμματισμό μακρόπνοο και βασική επιθυμία σαν σκοπό ζωής;

Είχα σκοπό;

Θα μου επιτρέψετε αυτή τη μικρή καταγραφή ως απαραίτητη για να γίνει κατανοητή η σκέψη μου. Και αν φανεί σαν κομπασμός, να με συγχωρέσετε εκ των προτέρων.

Ασφαλιστής άνθρωπος , ηθοποιός δεν το επεδίωξα να γίνω, δεν είχα σκοπό στην ζωή μου να γίνω και όμως έγινα.  Και συμμετείχα σε δύσκολες  παραστάσεις, σε ειδικούς χώρους σαν το Παλιό Σανατόριο στο Ασβεστοχώρι, και στο τόπο μαρτυρίου στο Χορτιάτη, στο Μπεν Σουσάν,  αλλά και σε θεατρικές σκηνές με πλήθος θεατών. 

Ένοιωσα τη χαρά της δημιουργίας και γνώρισα καλύτερα τον εαυτό μου.

Πρόεδρος σε πολιτιστικό σύλλογο, ούτε που το φανταζόμουν – βγάζω φλύκταινες στη λέξη πρόεδρος – και όμως έγινα και προσπαθώ  να δώσω πίσω στην κοινωνία που ζω, το ισότιμο αυτού που έχω ωφεληθεί. Και απολαμβάνω καθημερινά τη χαρά από τις δημιουργίες των παιδιών.

Αγαπώ να ακούω μουσική από παθιασμένους ανθρώπους. Όμως να το μοιράζομαι σε ένα φυσικό περιβάλλον όπως το Σπίτι του Φύλακα της Αλυκής Αγγελοχωρίου, ούτε στα πιο τρελά όνειρά μου. Έτσι βρέθηκα οικοδεσπότης τόσων καλλιτεχνών και επισκεπτών που μαζί θα έχουμε να θυμόμαστε εξαιρετικές στιγμές, που δεν χρειάστηκε καμιά οικονομική σύμβαση για να γίνουν.

Γιατροπορεύω τις πληγές της ψυχής μου σκαλίζοντας ξύλα και ανοίγοντας πληγές στο σώμα – γιατί τώρα γνωρίζω, πως αυτές που γιατρεύονται δύσκολα είναι της ψυχής. Όλα αυτά τα έργα που προέκυψαν από αυτή μου την ενασχόληση, έγιναν δώρα συμβολικά και πρεσβευτές φιλίας και εκτίμησής μου, άλλων ανθρώπων, που με κάποιον τρόπο με άγγιξαν και άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στη δική μου ζωή.

Γεύομαι και απολαμβάνω τις χαρές της ζωής μέσα από τη δημιουργία και συμμετοχή στα κοινά και όχι ομφαλοσκοπώντας κατά μόνας.

Κοινό γνώρισμα όλων. Καμιά από αυτές  τις δραστηριότητες δεν είχε σκοπό να ενισχύσει την οικονομική μου κατάσταση. Ίσα – ίσα την επιβάρυνε κιόλας. Καμία από αυτές τις δραστηριότητες δεν προέκυψε επειδή το επεδίωξα. Ανταποκρίθηκα στο κάλεσμα άλλων και δεν αντιστάθηκα αρνούμενος, προβάλλοντας την οικονομική μου κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά και χάρη στη συμμετοχή μου σε όλες αυτές τις προσκλήσεις – προκλήσεις,  νοιώθω πλήρης και ευτυχής.

Αντιλαμβάνομαι πως η  Τετραφάρμακος που μου δόθηκε από τους φίλους και συνοδοιπόρους στον Κήπο Θεσσαλονίκης, όλα αυτά τα χρόνια,  με θωράκισε απέναντι στις μεγάλες αγωνίες της ζωής και αφέθηκα ελεύθερος να αρμενίζω στις μικρές χαρές τις καθημερινότητας.

Αντιλαμβάνομαι επίσης, πως ο σκοπός της ζωής είναι μια προσωπική υπόθεση του κάθε ατόμου. Διαφέρει και προσαρμόζεται στην ηλικία και στο γνωστικό επίπεδο του καθενός, ανάλογα με τον τόπο, το χρόνο, την κοινωνική του ένταξη και το περιβάλλον που ζει.

Έχω την αίσθηση πως όταν εγκλωβιζόμουνα στην επίτευξη κάποιου στόχου, ήταν σαν να μεγάλωναν οι παρωπίδες μου και εστιάζοντας τις προσπάθειες στην επίτευξή του, έχανα το ενδιαφέρον μου από άλλα εξ ίσου πολύτιμα της ζωής μου στοιχεία.

Έτσι, όταν στόχευα να προσφέρω καλύτερο βιοτικό επίπεδο στην οικογένειά μου, στοχεύοντας στην επαγγελματική μου ανέλιξη, το μόνο που κατάφερα ήταν να ανέβω επαγγελματικά και να μην έχω οικογένεια. (Και βέβαια δεν είναι ο κανόνας η περίπτωσή μου, ο κάθε ένας έχει το δικό του τρόπο να αναζητά το νόημα της ζωής.)

Δεν μπορεί στο όποιο επαγγελματικό μέλλον και στο  χτίσιμο καριέρας,  να θυσιάζεται η οικογενειακή ζωή και να απουσιάζει ένας γονιός από την ζωή του παιδιού του. Θα πρέπει να βρει τις ισορροπίες και να ικανοποιήσει και τις δυο πλευρές.

Κάποτε, ακολουθώντας τους κοινωνικούς κανόνες, επεδίωκα να έχω καλή εξωτερική εμφάνιση, με προσεγμένα ρούχα, κοστούμι, γραβάτα, κτλ. Κυνηγώντας την εφήμερη οικονομική προσέγγιση της ζωής, δεν έμενε χρόνος – ίσως δεν υπήρχε και η γνώση – για να ανακαλύψω νέους τρόπους σκέψης και τον πλούτο της γνώσης τόσων σοφών, που θα μου έδινε ένα διαφορετικό σημείο θέασης της ζωής.

Σίγουρα, η γνώση δεν αποτελεί σκοπό, αλλά είναι το μέσο για την εξασφάλιση του ευ ζην.(Αντισθένης)

Δεν μπορείς να έχεις ισορροπημένη ζωή όταν στοχεύεις στην εξωτερική σου εμφάνιση αδιαφορώντας για την πνευματική σου κατάρτιση και το αντίθετο.

Ο σκοπός της ζωής δεν είναι να πας με την πλειοψηφία, αλλά να ζεις σύμφωνα με τον νόμο του θεού που έχεις μέσα σου και ο οποίος λέγεται συνείδηση.( Μάρκος Αυρήλιος)

Με λίγα λόγια, τόσα ήξερα, αυτά έκανα. Τα λούστηκα, τα γεύτηκα, μα βρήκα τρόπο να αντισταθώ και να βρω το δικό μου δρόμο προς την πληρότητα της ζωής.

Μίλησε μέσα μου και ο λόγος του ποιητή.

«Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως τη θέλεις,

Τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς,

Μη την εξευτελίζεις μες στην πολύ συνάφεια του κόσμου

Μες στις πολλές κινήσεις και ομιλίες»(Καβάφης) 

 Ανακάλυψα πως η ευτυχία δε βρίσκεται μέσα στα πράματα, στα αντικείμενα (αυτοκίνητα,  σπίτια, κτλ,) αλλά στις σχέσεις μου με τους ανθρώπους που αγγίζουν την ζωή μου και διαμορφώνουν την καθημερινότητά μου. Βρίσκεται στη γνώση των ανθρώπων πως  πρέπει να σκύψω πάνω στα βιβλία για να την κάνω κτήμα μου, διαλέγοντας αυτά που γεμίζουν την ύπαρξή μου και ζυγίζοντας όσα ιντριγκάρουν την σκέψη μου, συζητώντας με ανθρώπους που αναζητούν στην ίδια κατεύθυνση τη δική τους αλήθεια.

Μια τέτοια αλήθεια είναι για μένα και αυτή η σκέψη του Μάξ Στίρνερ

«Εκείνοι που λένε ότι έχουν βάλει ένα ορισμένο σκοπό στην ζωή τους, λένε, χωρίς να το γνωρίζουν, μεγάλη ανοησία, διότι μοναδικός σκοπός της ζωής τους είναι αυτή η ίδια η ζωή.»

Όμως!

Κάπου, πριν από χρόνια είχα διαβάσει. 

« Ο άνθρωπος γεννήθηκε για να αγαπηθεί. Τα πράματα έγιναν για να χρησιμοποιηθούν. Το ότι βρισκόμαστε σήμερα σε μια χαοτική κατάσταση στις σύγχρονες κοινωνίες, είναι γιατί αγαπήσαμε τα πράματα και χρησιμοποιήσαμε τον άνθρωπο.»

Νοιώθω πως αν βάλω σκοπό της ζωής μου να μη αγαπώ τα πράματα αλλά τους ανθρώπους, και να προσπαθήσω να  αντιστρέψω αυτή την κατάσταση τουλάχιστον στο περιβάλλον που ζω, τότε θα είμαι ευτυχής! Δουλεύοντας για αυτόν το σκοπό θα έχει νόημα η ζωή μου.

Επίσης, αν βάλω σαν σκοπό της ζωής μου να ζω προσπαθώντας να ακολουθήσω τον κανόνα της Επικούρειας φιλοσοφίας, επίσης νοιώθω  υπέροχα μέσα μου. Και στην σκέψη μόνο.

Αν βάλω σκοπό της ζωής μου να αναζητώ τη χαρά στις μικρές στιγμές της ζωής, δηλαδή:

- Να νοιώσω τη δύναμη της φύσης καθώς σκύβω σε μια πηγή να ξεδιψάσω. 

- Καθώς γεύομαι τους καρπούς της.

 - Καθώς ακούω το κελάηδισμα των πουλιών ένα ανοιξιάτικο πρωινό.

- Όταν μυρίζω την πανδαισία των αρωμάτων καθώς μαζεύω τα βοτάνια της

- Όταν βλέπω ένα μανιτάρι να ξεδιπλώνει την ομορφιά του μέσα σε λίγες ώρες.

- Όταν ο ήλιος ανατέλλει πίσω από τον φλεγόμενο Χορτιάτη και ακούω το μουρμουρητό των κοχυλιών στην παραλία του Αγγελοχωρίου.

- Στην αγκαλιά ενός ευχαριστώ.

- Στο χαμογελαστό πρόσωπο ενός παιδιού. 

- Στα μάτια ενός φίλου που του εμπιστεύτηκα κάτι.

- Στο δάκρυ των γονιών την ώρα του αποχωρισμού.

- Στο χάδι του παιδιού μου.

- Στο φιλί της αγαπημένης μου όταν μου λέει καλημέρα, καλή δουλειά.

Διαπιστώνω λοιπόν, πως όταν ο σκοπός της ζωής μου περιλαμβάνει και τους άλλους ανθρώπους, αποκτά νόημα και ουσία η ύπαρξή μου και όταν αφορά μόνο το άτομό μου, είναι μάταιο και ανώφελο να έχω κάποιο  σκοπό.

«Ταύτα ουν και τα τούτοις συγγενή μελέτα προς σε αυτόν ημέρας και νυκτός προς τον όμοιον σεαυτώ, και ουδέποτε ουθ’ ύπαρ ούτ’ όναρ διαταραχθήση, ζήση δε ως θεός εν ανθρώποις. Ουθέν γαρ έοικε θνητώ ζώω  ζων άνθρωπος εν αθανάτοις αγαθοίς….

 Που σημαίνει …Αυτές και παρόμοιες σκέψεις να κάνεις μέρα και νύχτα, μόνος σου και με ομοίους σου και ποτέ δε θα ταραχθείς στον ύπνο σου ή στο ξύπνιο σου και θα ζήσεις σαν θεός ανάμεσα στους ανθρώπους. Γιατί διόλου δε μοιάζει με ζώο θνητό ο άνθρωπος που ζει μέσα σε αθάνατα αγαθά.»

Βαγγέλης Μίχος

22 Ιανουαρίου 2020

Υ.Σ.1 Η εισαγωγή και ο επίλογος είναι από την επιστολή του Επίκουρου προς Μενοικέα. (Επίκουρος Ηθική σε μετάφραση Γιώργου Ζωγραφίδη, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑ)
Υ.Σ. 2 Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη συμμετοχή μου στο 10ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας φιλοσοφίας, που θα γίνει στην Αθήνα 8 & 9 Φεβρουαρίου.

Από το Σάββατο 6 Ιουνίου, θα υπάρχει και αυτό το βίντεο.